Bruggen en muren

"Er zijn landen waar bruggen zijn gebouwd en landen waar de stenen worden gebruikt om muren op te trekken. Letterlijk. Het is een simpel onderscheid, dat meestal al valt waar te nemen tijdens de taxirit van het vliegveld naar het hotel. Op bruggen wordt geflaneerd. Achter muren heeft het leven dekking gezocht. In een land met muren loop je, als reiziger, grote kans de helft van de wereld niet te ontmoeten. Hooguit kun je proberen ergens over een schutting te kijken. Daar zul je dan zien dat je bepaald niet moedig bent, zoals je misschien dacht. Van nature ben je als reiziger een toeschouwer. Als je besluit kraters of krottenwijken binnen te lopen, blijven dat voor jou decors, waarin je even hoopt mee te doen in het drama van de wereld. Zelfs al speel je er je ene grote scène, je blijft een figurant. In feite aap je, verscholen in de massa, de hoofdrolspelers na, zodat het lijkt of je een van heen bent, maar je betrokkenheid kan niet anders dan van korte duur zijn en willekeurig."

Arthur Japin in "Cyprus", een verhaal uit Alle Verhalen, Singel Pocket.


Cairo, zondag 22.2.2009


Om 13 uur dronken we thee op het plein van de Al Husseinmoskee. Even daarna verzamelden we op het stenen bankje aan de andere kant van de straat. Om 19 uur ontplofte er een bom op die plek. Ze doodde een Frans meisje en verwondde 21 andere mensen, toeristen en Egyptenaren. Een tweede bom werd onschadelijk gemaakt in de Khan el Khalily Bazaar, waar we een paar uur rondliepen en snuisterden in de talrijke winkeltjes. We hebben geluk gehad.

Het is drie jaar geleden dat ik de vorige keer in Egypte was. In 1997 kwam ik er voor de eerste keer, vlak na de aanslag op toeristen bij de tempel van Hatsjepsoet in Luxor.
De toenmalige minister voor toerisme verzekerde ons, Belgische journalisten, dat alles zou in het werk gesteld worden om de veiligheid van toeristen te waarborgen.
Maar helaas, niet alleen de minister voor toerisme, in die tijd een zeer wereldse man, heeft macht over de veiligheid.
Het is opvallend hoe in een decennium de wervende islam hier overal veel meer zichtbaar is geworden.
Mensen (mannen én vrouwen) die samen bidden op een grasveldje midden de drukke avondspits, je ziet het nu niet meer alleen op vrijdag zoals vroeger. Ze zijn duidelijk georganiseerd met gebedsmatten en stapels korans.
Op Nile TV, een Engelstalig kanaal bedoeld voor expats en toeristen, zingt een mooie jongeman in westerse kleren, een fotograaf die in een blitse loft woont, een aantrekkelijk lied. De clip is gemaakt met de jonste technieken à la MTV. Hij zingt in het Arabisch, de ondertiteling in het Engels spreekt over Mohammed, die zijn grote leraar is en die hem en zijn vrienden heeft geleerd zonder wreedheid en met mededogen te leven. Twee gezichten van de islam. Allebei een illustratie dat dit eens zo geseculariseerde Egypte, dat leeft van het toerisme, meer dan ooit met zijn moslimidentiteit bezig is.

Meneer Mohamed El Amda, parlementslid, heeft een wetsvoorstel ingediend die buitenlandse subsidiëring van NGO's moet verbieden. Dat lees ik in de Egypt Daily News, die samen met de International Herald Tribune wordt verspreid. Die NGO's zijn onder andere de National Council for Childhood and Motherhood en de National Council for Women, maar ook andere organisaties die strijden tegen genitale verminking van vrouwen, die nieuwe wetten voor kinderbescherming steunen, die vrouwelijke rechters willen aanstellen en die de echtscheiding op initiatief van de vrouw willen toelaten.
Meneer El Amda beweert dat hun initiatieven duizenden Egyptische gezinnen hebben kapot gemaakt.
Egyptische mensenrechtenorganisaties doen opmerken in de krant dat er al eerder dergelijke retrograde initiatieven genomen werden, dat ze nooit succesvol waren in het parlement en dat ze het deze keer ook wel niet zullen halen.
Er is tegenwerking uit regeringskringen tegen het wetsvoorstel van El Amda. Maar toch, duidelijk is deze stroming aanwezig, en velen zijn het met hem en met gelijkgestemden eens.
De aanslag bij de Al Hussein moskee zou volgens niet bevestigde berichten uitgevoerd zijn door twee vrouwen met een niqab (volledig gezichtsmasker dat alleen de ogen bloot laat).
Het is duidelijk dat steeds meer mens zich storen aan toeristen. Vooral aan toeristen die naar moslimnormen onbehoorlijk gekleed lopen en geen respect vertonen voor hun levenswijze.
In een ander Engelstalige, meer conservatieve, Egyptische krant stond een opiniestuk van een jonge journaliste die met haar twee kinderen op vakantie was in Sjarm el Sjeik en zich stoorde aan vrijende "halfnaakte" koppels op het strand. Ze vroeg respect voor de tradities van haar land, voor de normen die daar gelden.
Begrijpelijk van haar kant, maar de overheid zend dan wel een andere boodschap uit met de luxueuze brochures die ronslingeren in hotels, mensen worden aangespoord om vakantie te boeken op de Egyptische stranden of zelfs een tweede verblijf te kopen in een van de badplaatsen aan de rand van de woestijn. De plaatjes bij die boodschap liegen er niet om : geen hoofddoek of volledig bedekte vrouw in zicht.

Er is natuurlijk een onderscheid tussen privé gedrag op hotelstranden en flaneren in de straten en op de Corniche in Cairo, Luxor of Assoean. Grote halfblote, blonde vrouwen lopen er rond als vuurtorens in het straatbeeld en lijken niet eens te beseffen hoe afwijkend en aanstootgevend ze zijn voor de doorsnee Egyptenaar.
>


Ik kan me niet ontdoen van de indruk dat de verstrakking van de islam in een land als Egypte veel, zo niet alles, te maken heeft met de gigantische kloof tussen arm en rijk. Wie geld en status heeft, permitteert zich veel binnen de discrete muren van zijn huis in een welgestelde wijk en van de internationale hotels. Wie arm en is en nauwelijks geletterd verwacht veel van de moskee en leeft naar de regels die de imman oplegt. Wie anders geeft immers om de armen? Wie luistert naar hen, wie spreekt met hen?
Elke godsdienst vestigt zijn macht en invloed op de afhankelijkheid van zijn aanhangers. Dankbaarheid om de aalmoes maakt mensen doof, stom en blind voor de fouten van de weldoener. De buitenlandse NGO's waar meneer El Amda het over heeft in zijn wetsvoorstel, dreigen dat patroon van afhankelijkheid te doorbreken.

En hoe zit dat met de "zakat"? Als iedereen, vooral de rijken, 2,5 % van hun inkomen moeten afstaan aan de moskee voor de armen, dan moet toch een beetje mogelijk zijn om tenminste een bijstandssysteem te voorzien voor de allerarmsten?
Maar arm en rijk gaan natuurlijk niet naar dezelfde moskeeën, want die zijn immers buurtgebonden. Dus ook hier speelt het Mattheüseffect : wie heeft zal gegeven worden.
Tijdens ons verblijf was er een staking van de apothekers, die protesteerden tegen het afschaffen van de "flat tax" van 15 % op hun inkomen. Volgens Egypt Daily News behoren apothekers tot de best verdienenden en meest bevoorrechte groep in Egypte. Sociale rechtvaardigheid betekent al helemaal niets in een staat als deze.

De rijke sjeiks uit de Golfstaten lijken (of leken allicht, want ook daar is het crisis) vooral grote investeerders in moskeeën, flatgebouwen en vakantiecomplexen. De winsten daarvan stromen terug naar hun privé koffers, eerder dan dat ze hun weelde delen met veel armere moslimlanden. Integendeel, ze recruteren in landen als Egypte spotgoedkope werkkrachten wiens status niet veel beter is dan die van een slaaf. Als de oliestaten, zoals voor de heropbouw van Gaza, diep in hun portefeuille tasten, is dat om zichtbaar politiek effect te bereiken.

Chaos en kritiek

<

De chaos die heerst in het hele land en in Cairo, de stad van (officieel) 20 miljoen mensen, zegt iets over het gebrek aan vooruitziendheid waarmee dit land (niet) wordt geregeerd, waarmee men eerder tracht het raderwerk gaande te houden, het lijkt echt niet veel meer dan dat te zijn.
Niemand stelt zich blijkbaar vragen bij flagrant absurde situaties. Zowel het politieke systeem als de geest van de godsdienst die hier wordt beleden, leren het mensen al vroeg af om vragen te stellen. De islam is de leer van de overgave aan gods wil. En de wil van de president is alom aanwezig, met de ogen en de oren van zijn inlichtingendienst.
Toevallig stootte ik in Luxor op een autobiografische roman "Love in Exile" van de journalist Bahaa Taher (gepubliceerd in 1995 en vertaald in 2001) die dat perfect illustreert. Taher was een Nasser-aanhanger, werd onder Sadat ontheven van zijn opdracht als adjunct-hoofdredacteur van een grote krant in Cairo en met een "opdracht als correspondent" naar Zwitserland gestuurd of liever verbannen. Maar daarover meer in een volgende post.